از آبخیز تا جالیز / طرحی برای کنترل سیلاب

باران شمال: سیل های اخیر در نقاط مختلف استان مازندران از شرق و غرب و مرکز و جنوب در حقیقت محکی بر زیرساخت های پدافند غیر عامل مازندران در حوزه سیلاب بود.

در سال های گذشته معمولا یکی از نقاط استان درگیر خسارات سیل می شد و نهایتا برای همراهی مسئولان استان، همدلی مردم و دولت، قضیه به نوعی جمع و ختم به خیر می شد.

اما امسال پس از گرمای بهار، تابستان و حتی یک ماه نخست پاییز، به ناگاه نقاط مختلف استان از غرب و مرکز و حتی این اواخر شرق استان دچار بارندگی های شدید و سیلاب های ویرانگر شد.

حجم خرابی ها و شدت خسارت ها به گونه ای بود که انگار سیل هرچه سر راهش بود حتی پل ها را با خود برد. راه های بسیاری تخریب شد، خانه ها و مغازه های زیادی آسیب دید.

اظهارات استاندار در بازدید از سیل غرب مازندران نشان دهنده شدت وخامت اوضاع بود و اینکه در دهه های گذشته علیرغم وقوع خشکسالی های گسترده برای پیشگیری از وقوع سیل اقداماتی در نقاط مختلف مازندران صورت نپذیرفت.

سید محمود حسینی‌پور با انتقاد از بی‌توجهی برخی مسئولان و مدیران دستگاه‌های اجرایی به هشدارهای احتمال وقوع خسارت ناشی از طغیان رودخانه در برخی نقاط، اظهار داشت: وقوع سیل های خسارت زا نشان از کم کاری هاست و مسئولی که به این هشدارها بی‌محلی کرد باید پاسخگو باشد. اگر امروز خسارت وارده را از آن مسئول بگیریم برای همیشه در خاطرش می‌ماند که نباید کم‌کاری کند. تاوان کم‌توجهی و سهل‌انگاری یک مدیر را نباید از بیت‌المال پرداخت. متاسفانه دیده شده است دهیار یا عضو شورا احتمال وقوع خسارت بر اثر سیل یا طغیان رودخانه را به یک دستگاه به طور مکتوب اطلاع داده، اما با بی‌توجهی مسئول مربوطه مواجه شده است و اکنون شاهد وقوع خسارت از همان نقطه هستیم.

این مقدمه کوتاه را بیان کردیم تا برسیم به اظهارات اخیر سردار زهرایی رییس سازمان بسیج سازندگی کشور در مازندران که از آغاز عملیات اثر بخش طرح «آبخیز تا جالیز» در هفته بسیج خبرداد.

متاسفانه در سال های اخیر، مساله آب و توجه به منابع آبی از عمده چالش‌های استان به شمار می‌رود به گونه ای که در بسیاری از مناطق آن با مشکل عدم مدیریت منابع آبی مواجه هستیم.

یکی از راهکارهای پیشینیان برای مقابله با مشکل کم آبی و مهار سیل و حفظ منابع آبی سطحی و زیر زمینی احیای قنوات و اجرای طرح‌های آبخیز داری است.

کمترین فایده این طرح آن است که سبب کاهش سیلاب و تقویت آبخوان های زیر زمینی و بهبود آبدهی قنوات به طور کمی می شود.

عملیات اجرایی این طرح به چند روش بند خاکی، خشکه چینی، گابیون بندی (سنگ و توری)، سنگ و سیمان به منظور حفاظت از خاک، کنترل سیلاب، آبخوان داری، پخش سیلاب و حوضچه ‌های تغذیه مصنوعی انجام می‌شود که پیامد آن کاهش قدرت تخریب سیل، ذخیره سازی آب و تغذیه سفره های زیر زمینی در مناطق هدف خواهد شد.

در اجرای این طرح از ظرفیت‌های تخصصی سازمان جهاد کشاورزی، اداره کل منابع طبیعی و آبخیز داری، شرکت‌ها و مهندسین و مجریان بومی و گروه‌های جهادی تخصصی استفاده می شود.

طرح مشترک آبخیز تا جالیز توسط معاونت آب و خاک و سازمان جنگل ها، مراتع و آبخیزداری کشور با هدف پایداری و افزایش آبدهی قنوات در حال اجرا است.

بر اساس این طرح، معاونت آب و خاک کار مرمت و بازسازی قنوات را انجام و اداره کل آبخیزداری در بالادست این قنوات اقدام به تغذیه مصنوعی و کنترل سیل می‌کند.

با تأمین اعتبار از محل اعتبارات معاونت آب و خاک وزارت جهاد کشاورزی و سازمان جنگل‌ها، مراتع و آبخیزداری کشور، یک هم افزایی برای بازسازی، حفظ و حراست و افزایش آبدهی قنوات بوجود آمده است

هدف دیگر اجرای این طرح مشترک این است که آب شیرین و با کیفیت این قنوات صرف کشت‌های گلخانه‌ای و همچنین گیاهان مثمری که پایاب اراضی آن تحت پوشش سامانه‌های نوین آبیاری قرار گرفته، شود.

این طرح در سال های قبل در استان هایی چون خراسان جنوبی، اصفهان و خراسان رضوی، کردستان و… آغاز شده و با افزایش خشکسالی های مازندران و خسارات متعدد ناشی از آن مقرر گردید در این استان هم اجرایی گردد.

با پیگیری های استاندار مازندران و دولت سیزدهم، پس از خسارات اخیر، بر روی بحران های سیلابی مازندران تمرکز شده و قرار است با اجرای این طرح، چاره ای اساسی اندیشیده شود.

چرا که موضوع بارندگی و سیل، در مازندران روی دادنی است و از دهه های گذشته که رشد تکنولوژی و ساخت وساز موجب فرسایش خاک و خشکسالی شد، با این معضل دست به گریبان بودیم و هستیم.

همچنین در راستای اجرای این طرح می توانیم برای رفع این بحران به مدیریت یکپارچه منابع آب برسیم و با جمع‌آوری آب باران در سطح شهرها به کمک شهر و پایین دست شهر برویم.

امیدواریم با اجرای صحیح این طرح در مازندران، دیگر شاهد چنین مساله هایی و بحران هایی در استان نباشیم و همانطور که سردار زهرایی گفت آغاز عملیات اثر بخش طرح «آبخیز تا جالیز» بتواند منشا اثرات و برکات خیر در استان برای پیشگیری از سیل باشد.

حرف آخر اینکه اگر تدابیر لازم اندیشیده نشود یا در اجرای چنین طرح های سستی و بی برنامگی باشد، متاسفانه با این روند افزایشی کم آبی ها و گرمای زمین، شاهد افزایش سیلاب ها و شدت خسارات حاصله خواهیم بود.